Vai trò trọng yếu của Cơ khí – chế tạo Việt Nam

Cơ khí – chế tạo là một trong những ngành công nghiệp trọng yếu của nền kinh tế, không chỉ là nền móng của sản xuất, mà còn là nền móng của năng lực cạnh tranh quốc gia bởi có vai trò quan trọng trong việc cung cấp nguyên liệu và thiết bị cho nhiều ngành sản xuất khác như: xây dựng, ô tô, điện tử, năng lượng, hàng không và nhiều lĩnh vực khác.

Trong chiến lược tái cơ cấu ngành công thương đến năm 2030, ngành cơ khí, chế tạo đang được kỳ vọng trở thành trụ cột của nền kinh tế, hướng tới mục tiêu chiếm 30% GDP vào năm 2030.

Trong những năm qua, ngành công nghiệp cơ khí – chế tạo Việt Nam đã có những bước tăng trưởng đáng kể, cả về quy mô và sản phẩm, không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn xuất khẩu.

Hiện cả nước có khoảng 3.100 doanh nghiệp (DN) ngành cơ khí - chế tạo với khoảng 53.000 cơ sở sản xuất, chiếm gần 30% tổng số DN công nghiệp cơ khí, chế tạo tại Việt Nam; doanh thu toàn ngành đạt hơn 1,7 triệu tỷ đồng.

Ngành cơ khí – máy móc và thiết bị trong nước đã từng bước làm chủ và nâng cao tỷ lệ nội địa hóa, tạo sức bật cho toàn ngành công nghiệp hỗ trợ Việt nam, tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế cả nước, qua đó trực tiếp và gián tiếp tạo việc làm cho hàng triệu lao động.

Hiện nay, cơ khí Việt Nam đang là thế mạnh của công nghiệp hỗ trợ, tập trung ở 3 phân ngành chính, gồm xe máy và phụ tùng linh kiện xe máy; cơ khí gia dụng và dụng cụ và ô tô và phụ tùng ô tô. Cơ khí chế tạo trong nước hiện nay đã sản xuất, lắp ráp được nhiều chủng loại xe ôtô con, xe tải, xe khách. Sản xuất xe máy đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu.

Linh kiện kim loại sản xuất trong nước hiện đã đáp ứng được 85- 90% nhu cầu cho sản xuất xe máy; khoảng 15- 40% nhu cầu linh kiện cho sản xuất ô tô; khoảng 20% cho sản xuất thiết bị đồng bộ; khoảng 40- 60% cho sản xuất các loại máy nông nghiệp, máy động lực và 40% cho máy xây dựng; cung ứng linh kiện kim loại cho các ngành công nghiệp công nghệ cao hiện đáp ứng khoảng 10% nhu cầu.

Năm 2025, trong bối cảnh địa chính trị và công nghệ toàn cầu tiếp tục biến động, chuỗi cung ứng toàn cầu không ngừng chuyển dịch, ngành cơ khí - chế tạo Việt Nam giữ vững vị thế là lĩnh vực tạo ra giá trị gia tăng lớn nhất trong cơ cấu công nghiệp và GDP quốc gia, là động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển của ngành cơ khí - chế tạo nước ta phát triển bền vững.

Chỉ số sản xuất toàn ngành công nghiệp 9 tháng đầu năm 2025 tăng 9,1% so với cùng kỳ trong đó ngành cơ khí - chế tạo tiếp tục dẫn đầu với tốc độ phục hồi mạnh mẽ (tăng 10,4% so với cùng kỳ),dữ liệu của Cục Thống kê (Bộ Tài chính) cho thấy.

Về vốn đầu tư nước ngoài, tính đến ngày 30/9/2025, tổng vốn đầu tư nước ngoài đăng ký vào Việt Nam (gồm cấp mới, điều chỉnh, góp vốn, mua cổ phần) đạt 28,54 tỷ USD, tăng 15,2% so với cùng kỳ năm trước. Trong số các dự án mới, ngành công nghiệp chế biến, chế tạo tiếp tục là lĩnh vực được cấp phép mới đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) lớn nhất với số vốn đăng ký đạt 7,27 tỷ USD, chiếm 58,7% tổng vốn đăng ký cấp mới.

Đặc biệt, vốn FDI thực hiện tại Việt Nam trong 9 tháng đạt 18,80 tỷ USD, tăng 8,5% so với cùng kỳ năm trước – mức cao nhất giai đoạn 2021–2025. Trong đó, công nghiệp chế biến, chế tạo đạt 15,56 tỷ USD, chiếm 82,8% tổng vốn FDI thực hiện. Ngành công nghiệp chế biến, chế tạo cũng tiếp tục dẫn đầu về giải ngân với 15,56 tỷ USD trong 9 tháng năm 2025, chiếm tới 82,8% tổng vốn thực hiện, khẳng định vai trò là động lực chính của nền kinh tế.

Những động lực phát triển chính của ngành cơ khí – chế tạo Việt Nam

Chính phủ kiến tạo

Trước sức ép từ yêu cầu nội địa hóa, chuyển dịch chuỗi cung ứng và nhu cầu công nghệ cao trong sản xuất, Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách quan trọng nhằm thúc đẩy ngành công nghiệp hỗ trợ – đặc biệt là trong lĩnh vực cơ khí, vốn được xem là nền tảng cho công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước.

Nổi bật trong số đó là Nghị định số 111/2015/NĐ-CP – văn bản pháp lý đầu tiên đặt nền móng cho việc xác định và ưu tiên phát triển CNHT theo danh mục ngành. Hai năm sau, Quyết định 68/QĐ-TTg năm 2017 phê duyệt Chương trình phát triển CNHT đến năm 2025, trong đó lĩnh vực Cơ khí – chế tạo được xác định là một trong những ngành trọng điểm cần ưu tiên hỗ trợ về tài chính, chuyển giao công nghệ và nâng cao năng lực DN.

Và mới đây, để cụ thể hóa chủ trương và giải quyết các điểm nghẽn trong thực tiễn, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 1080/QĐ-BCT ngày 18/4/2025, phê duyệt “Chương trình Phát triển CNHT năm 2025”. Trong đó, ngành Cơ khí – đặc biệt là nhóm sản phẩm phục vụ sản xuất, lắp ráp ô tô và đường sắt – được đưa vào nhóm ưu tiên hỗ trợ đặc biệt, với các mục tiêu chính: (1) Hỗ trợ xây dựng mô hình nhà máy điểm ứng dụng công nghệ tiên tiến; (2) Xây dựng trung tâm kỹ thuật hỗ trợ kỹ thuật sản xuất tại các vùng công nghiệp trọng điểm; (3) Đẩy mạnh đào tạo nhân lực cơ khí có tay nghề cao; và (4) Tăng cường liên kết DN nội địa với các tập đoàn FDI lớn.

Từ chủ trương đến hành động, các chính sách này đã và đang từng bước tạo điều kiện thuận lợi cho DN Việt Nam trong ngành Cơ khí hỗ trợ nâng cao năng lực cạnh tranh, bước đầu mang lại hiệu quả rõ rệt tại nhiều địa phương và từng bước tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Cũng trong năm 2025, Chính phủ đã ban hành “Chương trình CĐS quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”, tạo hành lang pháp lý rõ ràng. Nghị định 205/2025/NĐ-CP (có hiệu lực từ 1/9/2025) bổ sung loạt chính sách hỗ trợ về công nghệ, nhân lực, môi trường, pháp lý và ưu đãi đầu tư như miễn giảm tiền thuê đất, ưu đãi thuế. Nhà nước cũng hỗ trợ chi phí đào tạo nhân lực, ưu đãi bảo vệ môi trường cho khu CNHT, hỗ trợ chi phí kiểm tra, thử nghiệm, chứng nhận chất lượng sản phẩm. Nhiều địa phương như TP. Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh đã có các kế hoạch cụ thể hỗ trợ CĐS cho DN nhỏ và vừa.

Doanh nghiệp hưởng ứng

Đã có nhiều DN cơ khí trong nước đang đẩy mạnh đầu tư vào đổi mới công nghệ, tích cực chuyển đổi số để nâng cao năng lực sản xuất.

Ví dụ điển hình như, từ năm 2020, Thaco Industries đã xác định tự động hóa và quản trị theo hướng số hóa là một trong những ưu tiên hàng đầu để nâng cao năng lực sản xuất và cạnh tranh, từng bước tham gia chuỗi giá trị toàn cầu. Thaco Industries đi đầu ứng dụng số hóa, tự động hóa dây chuyền sản xuất.

Tuy nhiên, dù tiềm năng lớn song sản phẩm cơ khí trong nước hiện chỉ chiếm khoảng 7% thị phần nội địa. Chất lượng sản phẩm còn thấp, giá thành cao, khiến sức cạnh tranh yếu so sánh với hàng nhập khẩu và DN FDI.

Muốn vươn ra thị trường thế giới, DN Việt phải làm chủ linh kiện, vật liệu và công nghệ lõi. Song ngành CNHT cơ khí nước ta vẫn đang thiếu vắng các DN lớn và chưa tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Việt Nam hiện có hơn 6.000 doanh nghiệp CNHT đang hoạt động nhưng mới chỉ đáp ứng được khoảng 10% nhu cầu linh kiện, phụ tùng cho sản xuất trong nước.

Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt, các DN CNHT nói chung và CNHT cơ khí – chế tạo nói riêng cho biết các chính sách đi sâu hơn nữa vào việc thực thi và tháo gỡ rào cản tiếp cận; hỗ trợ hiệu quả cho DN trong việc đầu tư để đổi mới công nghệ, tăng tốc chuyển đổi số, phát triển các mô hình sản xuất thông minh và tăng cường kết nối với mạng lưới sản xuất toàn cầu.

Tại một Hội nghị chuyên đề về phát triển ngành Cơ khí Việt Nam, đại diện Hiệp hội DN Cơ khí Việt Nam (VAMI) đã đưa ra một số ý kiến và kiến nghị, tập trung vào các vấn đề: đơn giản hóa các chính sách cho DN để giúp DN tiếp cận nguồn vốn một cách dễ dàng hơn và hỗ trợ về công nghệ và đào tạo nhân lực.

Ý kiến và kiến nghị của DN ngành cơ khí – chế tạo:

- Đề nghị tiếp tục đẩy nhanh thực thi, giám sát hiệu quả các chính sách đã ban hành;

- Thủ tục tiếp cận các gói hỗ trợ tài chính cần được rút gọn (như ưu đãi tín dụng, hỗ trợ chi phí đổi mới công nghệ);

- Cần có cơ chế đấu thầu ưu tiên hàng hóa, vật tư cơ khí nội địa trong các dự án đầu tư công;

- Tạo điều kiện cho DN cơ khí trong nước được vay vốn dài hạn lãi suất thấp để đầu tư máy móc công nghệ cao;

- Cần thu hút FDI có chọn lọc; tạo điều kiện để tăng cường kết nối DN nội địa với các tập đoàn FDI;

- Cần có một sàn giao dịch CNHT quốc gia để DN trong nước dễ kết nối với các tập đoàn FDI lớn; ưu tiên DN cơ khí nội trong các gói thầu thiết bị công – nông – lâm nghiệp thuộc vốn ngân sách hoặc ODA.

- Đề nghị thành lập trung tâm đào tạo nghề cơ khí chất lượng cao theo mô hình liên kết ba bên: Nhà nước – DN – viện trường, để giải quyết bài toán thiếu hụt nhân lực đáp ứng nhu cầu của DN.

Tuấn Thành