Khơi thông nguồn lực
Các chuyên gia cho rằng, vốn và công nghệ là 2 yếu tố đặc biệt quan trọng đối với lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ, tuy nhiên thiếu vốn và thiếu công nghệ lại đang là rào cản lớn nhất đối với các doanh nghiệp Việt hoạt động trong lĩnh vực này.
Tại Việt Nam, phần lớn các doanh nghiệp có quy mô nhỏ, khó tiếp cận tín dụng cũng như công nghệ tiên tiến. Trong khi đó, các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chưa thực sự “cởi mở”, tạo điều kiện để doanh nghiệp Việt tham gia vào chuỗi cung ứng. Do vậy, ở một phương diện nhất định, doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Việt chỉ đủ lực để tham gia ở những khâu gia công đơn giản do không đáp ứng được những yêu cầu khắt khe về kỹ thuật cũng như tiêu chuẩn quốc tế.
Hiện cả nước có khoảng 1.700 doanh nghiệp FDI hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ. Vốn FDI đầu tư vào lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ chỉ đạt khoảng 20 tỷ USD, trong khi đó, doanh nghiệp nội địa đầu tư chỉ khoảng 5 – 6 tỷ USD, thấp hơn nhiều so với nhu cầu. Tỷ lệ nội địa hóa trong cơ cấu ngành hàng rất thấp: ngành dệt may - da giày khoảng 45 - 50%, cơ khí chế tạo là 15 - 20%, lắp ráp ô tô chỉ từ 5 - 20%. Có khoảng 6.000 doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ trong nước nhưng số doanh nghiệp này mới chỉ đáp ứng được 10% nhu cầu linh kiện, phụ tùng phục vụ cho nhu cầu sản xuất của toàn ngành.
Trước thực trạng trên, Chính phủ đã ban hành Nghị định 205/2025/NĐ-CP, sửa đổi, bổ sung Nghị định 111/2015/NĐ-CP, có hiệu lực từ ngày 1/9/2025. Nghị định mới mở rộng phạm vi hỗ trợ từ nghiên cứu, thử nghiệm, chuyển giao công nghệ đến phát triển thị trường và ưu đãi thuế. Theo đó, doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ được vay vốn lãi suất thấp hơn 3% so với vay thương mại, đồng thời được hưởng hỗ trợ chi phí nghiên cứu – phát triển (R&D) và sản xuất thử nghiệm tại các trung tâm công nghiệp do Bộ Công Thương đầu tư. Đây là “cơ hội vàng” để doanh nghiệp trong nước nâng cao năng lực, mở rộng sản xuất và tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.
Theo các chuyên gia, việc bổ sung hàng loạt chính sách mới trong Nghị định 205/2025/NĐ-CP cho thấy bước chuyển mình mạnh mẽ của Chính phủ từ tư duy hỗ trợ đơn ngành sang phát triển hệ sinh thái công nghiệp hỗ trợ một cách toàn diện, tích hợp và có chiều sâu. Nếu trước đây, công nghiệp hỗ trợ chủ yếu đóng vai trò vệ tinh gia công cho các tập đoàn FDI, thì nay, với định hướng mới, mục tiêu đã nâng tầm, không chỉ dừng lại ở “phụ trợ” mà hướng tới làm chủ công nghệ lõi, sản xuất ra sản phẩm có hàm lượng kỹ thuật cao, tăng khả năng cạnh tranh độc lập và thúc đẩy liên kết ngang - dọc trong chuỗi giá trị.
Doanh nghiệp cần xây dựng năng lực tự thân
Có thể nhận thấy, tăng cường ưu đãi cho doanh nghiệp là việc làm cấp thiết trong bối cảnh các ngành sản xuất trong nước vẫn đang phụ thuộc lớn vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu. Hiện chính sách trợ lực đã có, sự kỳ vọng còn lại dành cho các doanh nghiệp trong việc xây dựng năng lực tự thân.
Theo Hiệp hội doanh nghiệp vừa và nhỏ thành phố Hà Nội, doanh nghiệp đứng trước cơ hội mới khi Chính phủ đã mở rộng các ưu đãi về vốn, công nghệ, nhân lực và thị trường, tạo cú hích chiến lược để công nghiệp hỗ trợ Việt Nam bứt tốc trong thời gian tới. Khi được triển khai bài bản và minh bạch, Nghị định 205/2025/NĐ-CP sẽ trở thành động lực thúc đẩy hệ sinh thái công nghiệp hỗ trợ phát triển hiện đại, hiệu quả và hội nhập. Đây là điều kiện tiên quyết giúp Việt Nam giảm phụ thuộc vào nhập khẩu linh kiện, nguyên vật liệu, đồng thời nâng cao năng lực tham gia mạng lưới sản xuất khu vực và đón bắt làn sóng dịch chuyển đầu tư toàn cầu.
Việc chủ động nâng cao năng lực nội tại đang trở thành yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Có thể nhận thấy điều này ở một số doanh nghiệp cơ khí, tiêu biểu như Công ty TNHH Cơ khí HTMP Việt Nam, Công ty cổ phần Dụng cụ Cơ khí Xuất khẩu (EMTC)...
Từng là doanh nghiệp sản xuất linh kiện cơ khí trong nước, HTMP đã mạnh dạn đầu tư cải tiến công nghệ, tinh gọn quy trình sản xuất và tham gia các chương trình hỗ trợ kỹ thuật từ Toyota Việt Nam. Từ năm 2023, hiệu suất sản xuất của doanh nghiệp đã tăng từ 75% lên 95%, thời gian thay khuôn giảm 50%, hàng tồn kho giảm từ 20 ngày xuống 10 ngày, tiết kiệm khoảng 2.000 m², tương đương 15% diện tích kho bãi. Nhờ nỗ lực không ngừng trong việc chuẩn hóa quy trình, kiểm soát chất lượng và tối ưu chi phí, HTMP đã đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của Toyota, trở thành nhà cung cấp linh kiện đạt chuẩn quốc tế, một bước tiến quan trọng trong hành trình tự chủ và hội nhập chuỗi cung ứng toàn cầu.
Tương tự, Công ty cổ phần Dụng cụ Cơ khí Xuất khẩu (EMTC) cũng từng bước nâng cao năng lực sản xuất, đáp ứng yêu cầu về chất lượng, sản lượng cũng như giá thành với các đối tác trong và ngoài nước. Hiện EMTC đang có những sản phẩm và giải pháp đột phá trong lĩnh vực phụ tùng ô tô, xe máy, thiết bị cơ khí và các giải pháp công nghệ sản xuất hiện đại. Tất cả sản phẩm của EMTC đều trải qua quy trình kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt, đảm bảo chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế. Bằng những nỗ lực đó, EMTC đã đạt được nhiều chứng nhận chất lượng quốc tế như IATF, ISO 9001:2015, ISO 14001:2015, BSCI, CE,...
Theo ông Phan Đăng Tuất, Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp Hỗ trợ Việt Nam (VASI),nếu doanh nghiệp Việt chỉ dừng lại ở khâu sản xuất linh kiện riêng lẻ thì sẽ ngày càng phụ thuộc vào thị trường quốc tế. Vì vậy, cần thúc đẩy liên kết và hợp tác nội ngành, hình thành chuỗi sản xuất cụm chi tiết và sản phẩm hoàn chỉnh, qua đó nâng cao giá trị gia tăng và vị thế cạnh tranh.
Thời gian qua, VASI đã trình Chính phủ danh mục sản phẩm trọng điểm để đề xuất cơ chế hỗ trợ, đồng thời xây dựng danh sách các sản phẩm doanh nghiệp trong nước có khả năng sản xuất. Hiện nay, ngành công nghiệp hỗ trợ Việt Nam tập trung vào bốn nhóm chủ lực: linh kiện điện tử, linh kiện cơ khí, linh kiện nhựa – cao su và phụ liệu. Việc tăng cường liên kết giữa các doanh nghiệp trong từng nhóm ngành được xem là nền tảng quan trọng để hình thành cụm sản phẩm hoàn chỉnh “Made in Vietnam”, qua đó nâng cao năng lực tự chủ, mở rộng quy mô và củng cố vị thế doanh nghiệp Việt trên thị trường toàn cầu./.
Đào Hoàn
